μεταφραση

English French German Spain Italian Dutch Russian Portuguese Japanese Korean Arabic Chinese Simplified

Κυριακή 6 Οκτωβρίου 2013

Κανείς ως σήμερα δεν μπόρεσε να εξιχνιάσει το μυστήριο των Ελλήνων


Χθες 3 Οκτωβρίου 2013, πέρασα την πιο ελληνική στιγμή της ζωής μου και όταν λέω στιγμή… στιγμούλα μάλλον είναι πιο κατάλληλο, δύο δευτερόλεπτα, δύο συλλαβές, μία λέξη: «εμείς». Μια λεξούλα ταπεινή, απλή, κοινή με αναστάτωσε κυριολεκτικά. Μια στιγμή σπάνια που μάλλον λίγοι άνθρωποι στον κόσμο θα έχουν την τύχη να βιώσουν. Γι αυτό θέλησα να την μοιραστώ μαζί σας.

Καθόμουνα με τον δημοσιογράφο Γιάννη Διαβάτη και τον Στέφανο Τσίπα σε ένα μπαρ όπου ετοιμάζαμε μια εκπομπή στο Κόντρα. Επωφελήθηκα της ευκαιρίας, για να τους ρωτήσω πως ερμηνεύουν αυτό που βιαστικά μου ζήτησε ο Αλέξανδρος Στεφανόπουλος: τη μου γνώμη για «τις εξελίξεις ενωτικού χαρακτήρα».
Αρχίσαμε, λοιπόν, να το συζητήσουμε και ξαφνικά βρεθήκαμε στο Μαραθώνα!
Με ρωτάει ο Στέφανος, πολύ σοβαρά: Ξέρεις την αληθινή ιστορία της μάχης του Μαραθώνα;
Που να ξέρω εγώ. Είμαστε στριμωγμένοι σε μια γωνιά, κάνουμε χώρο στο τραπεζάκι ανάμεσα στα φλιτζάνια του καφέ, ο Στέφανος αρπάζει μια κόλα και σε δυο δευτερόλεπτα σχεδιάζει την περσική και την ελληνική στρατηγική της μάχης του Μαραθώνα, με ημερομηνίες, ώρα και όλες τις λεπτομέρειες.
Κάποια στιγμή λέει «εμείς ήμασταν εδώ».
Τον κοιτάζω και του λέω: συνειδητοποιείς ότι είπες «εμείς»;
– Ναι, λέει, εμείς, οι Έλληνες! Μιλτιάδης, Διαβάτης, εγώ…

Αυτό, λοιπόν, είναι κάτι το μοναδικό που δεν βρίσκεται σε κανέναν άλλον λαό. Είναι η ιδιοσυγκρασία σας. Η ελληνική συνείδηση, έμφυτη, στα γονίδια σας. Έχετε το χάρισμα να εκμηδενίζετε το χρόνο, ειδικά σε κρίσιμη εποχή.
Άρα, όταν ακούτε την ανθελληνίδα Αρβελέρ να λέει « θα έχετε κράτος μέχρι το Σεπτέμβριο του 2013 », ξέρετε ποιοι είναι οι Πέρσες σήμερα…
Άλλωστε, κυρία Αρβελέρ, αυτό το κράτος για το οποίο μιλάτε, είναι ψευδοκράτος, σας το χαρίζουνε κιόλας οι αυθεντικοί Έλληνες.
Επιπλέον, ο Οκτώβριος άρχισε και το ψευδοκράτος ακόμα εδώ είναι…
Κολλάει και δεν λέει να ξεκολλήσει…

Επομένως, ασυνείδητα, ο Στέφανος έδωσε την απάντηση στο ερώτημα μου. Ο Μιλτιάδης που δίνει στον Στέφανο το χέρι του πάνω από τους αιώνες είναι η λογική, απλή εξέλιξη του ενωτικού χαρακτήρα.
Ποτέ δεν κρίνω τα γεγονότα και τις καταστάσεις αντιμετωπίζοντας μόνο το σύγχρονο πλαίσιο, πάντα από απόσταση, διαχρονικά.
Το ελληνικό κράτος είναι όπως λέει ο Γιώργος Κοντογιώργης «κράτος κατοχής». Και όχι τώρα, πάντα. Μια κατοχή ακολουθεί την άλλη, ακατάπαυστα. Και βρίσκονται πάντα ανθέλληνες και μισέλληνες για να επιβάλλουν ψευδοκράτος, ψευδοπολιτική και ψευδοπροβλήματα στους αυθεντικούς Έλληνες.
Θα μου πείτε ότι αυτή είναι, τελικά, η ιστορία του πολιτισμού από τότε που έπαψαν οι άνθρωποι να είναι νομάδες και εγκαταστάθηκαν σε πόλεις.
Συμφωνώ. Η διαφορά όμως ποια είναι, τι είναι αυτό που ξεχωρίζει τους Έλληνες από τους άλλους λαούς; Οι άλλοι λαοί δεν έχουν ρίζες, εξαφανίστηκαν, γίνανε μιλφέυγ, το ένα πάνω από το άλλο, χαθήκανε στα βάθη των αιώνων.


Τα προβλήματα, λοιπόν, που ταρακουνούν την ελληνική κοινωνία και «γοητεύουν» την παγκόσμια κοινωνία τελευταία δεν είναι ελληνικά. Δεν μας αφορούν.
Ο Μιλτιάδης αγνοούσε την ακροδεξιά, τα κόμματα – υπενθυμίζω ότι η έννοια του κόμματος στα ελληνικά είναι μεταφραστικό δάνειο της γαλλικής λέξης «parti».
Τι δουλειά έχουν, λοιπόν, οι Έλληνες με κόμματα;
Για, σοβαρευτείτε λίγο. Οι Έλληνες, πρέπει να αγωνιστούν για ελληνικά προβλήματα.
Η μάχη του Μιλτιάδη ή του Θεμιστοκλή –ο Στέφανος μου σχεδίασε, μέσα στη φούρια του, και τη μάχη της Σαλαμίνας– είναι η μάχη του Στέφανου ή του Γιάννη.
Ο εχθρός είναι αυτός που με 100.000 στρατιώτες, δεν είναι ικανός να νικήσει ένα στρατό 10.000 στρατιωτών γιατί αυτοί οι 10.000 έχουν το ελληνικό δαιμόνιο μέσα τους.
Ο εχθρός είναι αυτός που, με δισεκατομμύρια στη τσέπη του, δεν είναι ικανός να αγοράσει 10 εκατομμύρια ψυχές διότι αγνοεί ότι δεν είναι 10 εκατομμύρια αυτές οι ψυχές, αλλά μία. Δεν ήταν 10 000 στρατιώτες στο Μαραθώνα, αλλά ένας.

Αυτό που ζηλεύουν οι εχθροί σας, δεν είναι η στρατηγική θέση της Ελλάδας, όπως έχω ακούσει τόσες φορές, είναι το γεγονός ότι κανείς ως σήμερα δεν μπόρεσε να εξιχνιάσει το μυστήριο των Ελλήνων.
Είμαστε λίγοι μη-Έλληνες να το πετύχουμε πιστεύω. Σε καμία περίπτωση, οι ελληνιστές.
Μπορεί να κάνω λάθος αλλά νομίζω ότι το έχω καταλάβει, δεν έχει πολύ καιρό.
Μόνον ένας δημοσιογράφος Έλληνας σαν τον Αλέξανδρο Στεφανόπουλο σε τέτοια κρίσιμη εποχή μπορεί να αναφερθεί στις εξελίξεις ενωτικού χαρακτήρα, είτε αφορούν τους ανθέλληνες, τους μισέλληνες, είτε τους αυθεντικούς Έλληνες.
Οι ανθέλληνες πέρασαν και αυτοί τους αιώνες από τους Τυράννους μέχρι την Αρβελέρ και τους πολιτικούς κατακτητές του κράτους.
Οι μισέλληνες κι αυτοί από τον Κάτων τον πρεσβύτερο μέχρι την Τρόικα.
Όταν οι αυθεντικοί Έλληνες θα καταλάβουν ότι οι εχθροί τους δεν είναι ενωμένοι, ο καθένας κοιτάζει βγάλει το μάτι του άλλου, ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι λυκοφωλιά, αλίμονο τους!

Στα αρχαία ελληνικά, κράτος σημαίνει δύναμη από κρείσσων, ισχύς. Άρα, ανέκαθεν οι Έλληνες είχαν τάση να ζωντανεύουν το κάθε τι. Έδωσαν σε αυτή την κοινωνία, ένωση ανθρώπων, μια δύναμη.
Το κράτος ήταν μια ζωντανή, δυναμική, ανθρώπινη οντότητα. Οι διαδοχικοί κατακτητές του κλέψανε τη ζωή, τη δύναμη του το μετέτρεψαν σε σύστημα με άκαμπτες δομές.
Ψευδοκράτος. Σας το χαρίζουμε κυρία Αρβελέρ!
Οι πολιτικοί, ποιοι πολιτικοί;
Αυτοί που κατέχουν το ψευδοκράτος;
Ψευδοπολιτικοί κι αυτοί!
Η Χρυσή Αυγή; Μήπως νομίζετε ότι από μια μεριά είναι η κακή Χρυσή Αυγή και από την άλλη οι καλή αριστεροδεξιά;
Δεν είναι κανείς ικανός να διαβάσει και να αναλύσει την ιστορία;

Η έννοια της ακροδεξιάς δεν έχει 100 χρόνια. Ξέρουμε πολύ καλά ότι εκείνοι που προκάλεσαν το μόνο παγκόσμιο πόλεμο – σε δυο φάσεις – είναι οι ίδιοι που δημιούργησαν και την ακροδεξιά.
Και τι είναι ακροδεξιά; ο ανεπίσημος πόλεμος πριν από τον επίσημο πόλεμο. Στην Ευρώπη μόνο. Τα σπέρματα αυτού του πολέμου βρίσκονται στην Ευρώπη.
Αυτή η Ευρώπη που κυριαρχούσε σε όλο τον πλανήτη το 19ο αιώνα, δεν χώνεψε την πανωλεθρία. Οι μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις θέλησαν την «ένωση» για να κυριαρχούν αυτές και να έχουν τις άλλες σαν αποικίες, μιας και χάσανε τις αποικίες στην Αφρική και στην Ασία.
Ένα έγκλημα αναστατώνει μια ολόκληρη κοινωνία καθώς δεκάδες πόλεμοι σκοτώνουν «επίσημα» χιλιάδες ανθρώπους σε όλο το πλανήτη χωρίς καν να το αναφέρουν τα ΜΜΕ.
Οι κυβερνώντες που προκαλούν αυτοκτονίες, πείνα, άστεγους, φτώχεια με την ψευδοπολιτική πόσα εγκλήματα διέπραξαν;
Τελικά, από το 1921, δεν άλλαξε τίποτα.
Μεγάλες Δυνάμεις τότε, Μεγάλες Δυνάμεις τώρα.
Αυτός ο πόλεμος δεν είναι δικός σας, ο δικός σας πόλεμος είναι να απελευθερωθείτε επιτέλους από τις Μεγάλες Δυνάμεις.  
Ο Ζισκάρ Ντ’ Εστέν υπέγραψε για να γίνει μέλος της ΕΟΚ ενώ η Ελλάδα δεν είχε τα κριτήρια και το ήξερε. Η Ελλάδα δεν είναι Ευρώπη, δεν είναι Ανατολή, είναι Ελλάδα. Οι Έλληνες μόνο μεταξύ τους μπορούν να ενωθούν.

Κράτος, δύναμη. Εμείς. Εσείς οι Έλληνες. Aχ, πολύ με βασανίζετε…

Η συγκρότηση των Ελλήνων σε πολιτική κοινωνία

Ερώτηση Δημοσιογράφου:
Συχνά λέγεται ότι η Ελλάδα είναι «προβληματική», στην Ελλάδα «όλα γίνονται στον αέρα», «χωρίς προγραμματισμό», «χωρίς βάρος». Με τέτοιες διαπιστώσεις συμφωνούν πολλοί. Αλλά περιορίζονται συνήθως μόνο στις διαπιστώσεις. Γνωρίζω ότι η ελληνική κατάσταση σας απασχολεί βαθιά. Ποια είναι η ερμηνεία σας για όσα συμβαίνουν; Γιατί συμβαίνουν έτσι τα πράγματα στην Ελλάδα; Ποιες οι βαθύτερες αιτίες; 
Καστοριάδης:
Πρώτον, δεν ξέρω. Δεύτερον, στο μέτρο που μπορώ να ξέρω κάτι, είναι ότι η πολιτική ζωή του ελληνικού λαού τελειώνει περίπου το 404 π.χ. 
Δημοσιογράφος:
Νομίζω ότι θα ενοχλήσει πολύ αυτή η διατύπωσή σας.

Καστοριάδης:
Τι να κάνουμε. Μιλώ για την πραγματική πολιτική ζωή του λαού ως αυτόνομου παράγοντα. Δεν μιλώ για μάχες, για αυτοκράτορες, για Μεγαλέξανδρους και Βασίλειους Βουλγαροκτόνους. Μετά τον πέμπτο π.Χ. αιώνα και την αυτοκυβέρνηση του λαού στις δημοκρατικές πόλεις -και πάντως, μετά τον περίεργο τέταρτο π.Χ. αιώνα- η ελληνική ελευθερία πεθαίνει.
Οι ελληνικές πόλεις γίνονται υποχείριες των βασιλέων της Μακεδονίας. Βεβαίως, ο Αλέξανδρος και οι διάδοχοί του παίζουν έναν κοσμοϊστορικό ρόλο. Κατακτούν την Ασία και την Αίγυπτο. Διαδίδουν την ελληνική γλώσσα και παιδεία. Αλλά πολιτική ζωή, πλέον, δεν υπάρχει. Τα βασίλεια των διαδόχων του Αλεξάνδρου, ως πολιτική συγκρότηση, είναι ουσιαστικά μοναρχίες. Εξάλλου, καθώς ξέρουμε, ο ίδιος ο Αλέξανδρος αντιμετώπισε στασιασμό των Ελλήνων που είχε πάρει μαζί του, διότι ήθελε να τους υποχρεώσει να γονυπετούν μπροστά του, όπως οι Πέρσες μπροστά στο Μεγάλο Βασιλέα – πράγμα ανθελληνικότατο, (: Είπαμε ότι ο ορισμός της ελληνκότητας είναι το «ΟΥΧ ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ ΤΟ ΠΡΟΣΚΥΝΕΙΝ»).
Σε όλη τη διάρκεια της ελληνιστικής εποχής, (: ελληνιστικό = σαν ελληνικό), οι ελληνικές πόλεις, με λίγες περιθωριακές και παροδικές εξαιρέσεις, αποτελούν παιχνίδια στα χέρια των ελληνιστικών δυναστειών. Ακολουθεί η ρωμαϊκή κατάκτηση, κάτω από την οποία οι ελληνικές πόλεις δεν έχουν παρά μόνον κοινοτική ζωή. Κατόπιν, έρχεται η βυζαντινή αυτοκρατορία. Το Βυζάντιο είναι μια ανατολική, θεοκρατική μοναρχία. Στο Βυζάντιο η πολιτική ζωή περιορίζεται στις ίντριγκες της Κωνσταντινούπολης, του αυτοκράτορα, των «δυνατών» και των ευνούχων της αυλής. Και βεβαίως, τα σχολικά μας βιβλία δεν αναφέρουν ότι στη βυζαντινή αυλή υπήρχαν ευνούχοι, όπως σ΄ αυτήν του Πεκίνου.

Δημοσιογράφος:
Όλα αυτά αφορούν ένα πολύ μακρινό ιστορικό παρελθόν. Η Ελλάδα ως σύγχρονο νεοελληνικό κράτος έχει, ήδη, ιστορία εκατόν εβδομήντα ετών. Θα θέλατε να επικεντρώσετε σ΄ αυτή την περίοδο;

Καστοριάδης:
Μα, αυτή η περίοδος είναι ακατανόητη χωρίς τους είκοσι έναν αιώνες ανελευθερίας που προηγήθηκαν. Λοιπόν, μετά το Βυζάντιο έρχεται η τουρκοκρατία. Μην ανησυχείτε, δεν θα μπω σε λεπτομέρειες. Θα αναφέρω μόνο ότι επί τουρκοκρατίας όση εξουσία δεν ασκείται απευθείας από τους Τούρκους, ασκείται από τους κοτζαμπάσηδες (τους εντολοδόχους των Τούρκων), οι οποίοι κρατούν τους χωριάτες υποχείριους. 
Συνεπώς, ούτε σ΄ αυτή την περίοδο μπορούμε να μιλήσουμε για πολιτική ζωή. Όταν αρχίζει η Επανάσταση του 1821, διαπιστώνουμε από τη μια μεριά τον ηρωισμό του λαού και από την άλλη, σχεδόν αμέσως, την τεράστια αδυναμία να συγκροτηθεί μια πολιτική κοινωνία**. Την επομένη της πτώσης της Τριπολιτσάς αρχίζουν οι εμφύλιοι πόλεμοι.

Δημοσιογράφος:
Πού οφείλεται αυτή η «τεράστια αδυναμία να συγκροτηθεί μια πολιτική κοινωνία»; Ποιοι είναι οι λόγοι;

Καστοριάδης:
Ουδείς μπορεί να δώσει απάντηση στην ερώτησή σας για ποιο λόγο, κάποιος, σε μιαν ορισμένη στιγμή, δεν δημιούργησε κάτι. Η συγκρότηση ενός λαού σε πολιτική κοινωνία δεν είναι δεδομένη, δεν είναι κάτι που χαρίζεται, αλλά κάτι που δημιουργείται. Μπορούμε απλώς να διαπιστώσουμε ότι, όταν απουσιάζει μια τέτοια δημιουργία, τα χαρακτηριστικά της προηγούμενης κατάστασης διατηρούνται ή αλλάζουν μόνο μορφή.

Δημοσιογράφος:
Και ποια είναι τα χαρακτηριστικά αυτά στην ελληνική περίπτωση;

Καστοριάδης:
Ορισμένα τα εντοπίζουμε, ήδη, στους εμφύλιους πολέμους της Επανάστασης του 1821. Βλέπουμε, για παράδειγμα, ότι η νομιμοφροσύνη και η αλληλεγγύη έχουν τοπικό ή τοπικιστικό χαρακτήρα, ισχυρότερο συχνά από τον εθνικό. Βλέπουμε, επίσης, ότι οι πολιτικές κατατάξεις και διαιρέσεις είναι συχνά σχετικές με τα πρόσωπα των «αρχηγών» και όχι με ιδέες, με προγράμματα, ούτε καν με «ταξικά» συμφέροντα.
Ένα ακόμη χαρακτηριστικό είναι η στάση απέναντι στην εξουσία. Στην Ελλάδα, μέχρι και σήμερα, το κράτος εξακολουθεί να παίζει τον ρόλο του ντοβλετιού, δηλαδή μιας αρχής ξένης και μακρινής, απέναντι στην οποία είμαστε ραγιάδες και όχι πολίτες. Δεν υπάρχει κράτος νόμου και κράτος δικαίου, ούτε απρόσωπη διοίκηση που έχει μπροστά της κυρίαρχους πολίτες. Το αποτέλεσμα είναι η φαυλοκρατία ως μόνιμο χαρακτηριστικό. Η φαυλοκρατία συνεχίζει την αιωνόβια παράδοση της αυθαιρεσίας των κυρίαρχων και των «δυνατών»: ελληνιστικοί ηγεμόνες, Ρωμαίοι ανθύπατοι, Βυζαντινοί αυτοκράτορες, Τούρκοι πασάδες, κοτζαμπάσηδες, Μαυρομιχάληδες, Κωλέττης, Δηλιγιάννης.

Δημοσιογράφος:
Εξαιρέσεις δεν βλέπετε να υπάρχουν; Εξαιρέσεις εντοπισμένες κυρίως στον 19ο και στον 20ό αιώνα;

Καστοριάδης:
Ε, υπάρχουν δυο-τρεις εξαιρέσεις: ο Τρικούπης, ο Κουμουνδούρος, το βενιζελικό κίνημα στην πρώτη περίοδό του. Αλλά τα όποια αποτελέσματά τους καταστράφηκαν από τη δικτατορία του Μεταξά, την Κατοχή, τον Εμφύλιο, τον ρόλο του παλατιού, τη δικτατορία της 21ης Απριλίου, την πασοκοκρατία. Στο μεταξύ, μεσολάβησε ο σταλινισμός που κατόρθωσε να διαφθείρει και να καταστρέψει αυτό που πήγαινε να δημιουργηθεί ως εργατικό και λαϊκό κίνημα στην Ελλάδα. Τα αποτελέσματα τα πληρώνουμε ακόμη.
Μου ζητάτε να σας εξηγήσω. Μπορείτε να μου εξηγήσετε εσείς, γιατί οι Έλληνες, που σκοτώνονταν εννέα χρόνια, για να απελευθερωθούν από τους Τούρκους, θέλησαν αμέσως μετά ένα βασιλιά; Και γιατί, αφού έδιωξαν τον Όθωνα, έφεραν τον Γεώργιο; Και γιατί μετά ζητούσαν «ελιά, ελιά και Κώτσο βασιλιά»;

Δημοσιογράφος:
Μα, οι δικές σας απαντήσεις ενδιαφέρουν ιδίως όταν αφορούν ερωτήματα που εσείς θέτετε. Θα θέλατε, λοιπόν, να διατυπώσετε τις απόψεις σας;

Καστοριάδης:
Σύμφωνα με την παραδοσιακή «αριστερή» άποψη, όλα αυτά τα επέβαλαν η Δεξιά, οι κυρίαρχες τάξεις και η μαύρη αντίδραση. 
Μπορούμε όμως να πούμε ότι όλα αυτά τα επέβαλαν στον ελληνικό λαό ερήμην του ελληνικού λαού; 
Μπορούμε να πούμε ότι ο ελληνικός λαός δεν καταλάβαινε τι έκανε; 
Δεν ήξερε τι ήθελε, τι ψήφιζε, τι ανεχόταν; 
Σε μιαν τέτοια περίπτωση αυτός ο λαός θα ήταν ένα νήπιο. Εάν όμως είναι νήπιο, τότε ας μη μιλάμε για δημοκρατία. Εάν ο ελληνικός λαός δεν είναι υπεύθυνος για την ιστορία του, τότε, ας του ορίσουμε έναν κηδεμόνα. Εγώ λέω ότι ο ελληνικός λαός -όπως και κάθε λαός- είναι υπεύθυνος για την ιστορία του, συνεπώς, είναι υπεύθυνος και για την κατάσταση, στην οποία βρίσκεται σήμερα.

Δημοσιογράφος:
Πώς την εννοείτε αυτή την ευθύνη;

Καστοριάδης:
Δεν δικάζουμε κανέναν. Μιλάμε για ιστορική και πολιτική ευθύνη. Ο ελληνικός λαός δεν μπόρεσε έως τώρα να δημιουργήσει μια στοιχειώδη πολιτική κοινωνία. Μια πολιτική κοινωνία, στην οποία, ως ένα μίνιμουμ, να θεσμισθούν και να κατοχυρωθούν στην πράξη τα δημοκρατικά δικαιώματα τόσο των ατόμων όσο και των συλλογικοτήτων.

Δημοσιογράφος:
Θέλετε να πείτε ό,τι έγινε -αντιθέτως- σε άλλες χώρες, στη Δυτική Ευρώπη;

Καστοριάδης:
Εκεί, αυτό έγινε! Ο μακαρίτης ο Γιώργος Καρτάλης έλεγε κάνοντάς μου καζούρα στο Παρίσι το 1956: «Κορνήλιε, ξεχνάς ότι στην Ελλάδα δεν έγινε Γαλλική Επανάσταση». Πράγματι, στην Ελλάδα δεν έχει υπάρξει εποχή που ο λαός να έχει επιβάλει, έστω και στοιχειωδώς, τα δικαιώματά του. Και η ευθύνη, για την οποία μίλησα, εκφράζεται με την ανευθυνότητα της παροιμιώδους φράσης: «εγώ θα διορθώσω το ρωμέικο;». -Ναι, κύριε, εσύ θα διορθώσεις το ρωμέικο, στο χώρο και στον τομέα όπου βρίσκεσαι

*Ο Κορνήλιος Καστοριάδης (Κωνσταντινούπολη, 11 Μαρτίου 1922- Παρίσι, 26 Δεκεμβρίου 1997) ήταν Έλληνας φιλόσοφος, οικονομολόγος και ψυχαναλυτής. Συγγραφέας του έργου “Η Φαντασιακή Θέσμιση της Κοινωνίας”, διευθυντής σπουδών στην Σχολή Ανωτέρων Σπουδών Κοινωνικών Επιστημών του Παρισιού από το 1979, και φιλόσοφος της αυτονομίας, υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους στοχαστές του 20ου αιώνα.

ΠηγήΒιβλίο, Η ελληνική ιδιαιτερότητα- Τόμος Β΄, εκδόσεις Κριτική
Συντάκτης: Δημήτρης Συμεωνίδης,
από: thessalonikiartsandculture.gr